بورد گِیم‌ها (Board Games) یا بازی‌های صفحه‌ای

(گردآوری و ترجمه: کیومرث قنبری آذر)
تعاریف و توضیحات اوّلیه: “بورد گِیم” board game به نوعی از بازی (بازی فکری) گفته می‌شود که بر روی یک میز (یا یک زمین صاف) بازی شده و در بر دارنده‌ی مُهره‌ها یا ژتون‌هایی است که طبق قوانینی مشخّص، بر روی یک سطحِ (یا اصطلاحاً “صفحه‌”ی) از پیش طرّاحی شده، چیدمان شده و حرکت می‌کنند.
بورد گِیم‌ها ممکن است بر “استراتژی ناب” استوار باشند (مانند “شطرنج” (Chess)، “کوریدور” (Quoridor) یا “پیلوس” (Pylos)) یا بر “شانس و تصادف” (بازی‌هایی که دارای “تاس” هستند، مانند “منچ” (Mensch) یا “مار و پله” (Snakes and Ladders)) و یا بر ترکیبی از این دو (مانند “تخته نرد” (Backgammon) یا “مراکش” (Marrakech))؛ در بورد گِیم‌ها معمولاً هدفی وجود دارد که هر بازیکن، تلاش می‌کند تا زودتر از حریف (حریفان) به آن برسد.

شطرنج کوریدور
بازی‌های فکری اوّلیه غالباً جنگی بین دو ارتش را بازسازی و بازنمایی می‌کردند و موضوعِ مُدرن‌ترین بازی‌های روزگار ما نیز هنوز شکست دادنِ حریف (یا حریفان) با تکیه بر مُهره‌ها، موقعیت‌های بُرد یا مجموع امتیازات است – که معمولاً تحتِ عنوان “اعتبارِ رایج در بازی” (In-Game Currency) بیان می‌شود.
تصویری از سربازان یونانی در حال انجام بازی فکری، حدود 2500 سال پیش
تنوّع بورد گِیم‌ها (بازی‌های فکری صفحه‌ای) بسیار بالاست. آن ها ممکن است کاملاً ذهنی و انتزاعی بوده و هیچ ارتباطی به وقایع و زندگی طبیعی نداشته باشند (مانند “چِکِرز” (Checkers)) یا این که بر اساس روایت و داستانی کاملاً ملموس و شبیه به واقعیت طرّاحی شده باشند (مانند “Cluedo”).

چِکِرز بازی فکری توباگو
برخی بورد گِیم‌ها قوانینی بسیار ساده دارند (مانند “Tic-Tac-Toe”) و برخی دیگر چنان پیچیده اَند که جهانی مخصوص به خود، با بیش‌ترین جزئیات ممکن طرّاحی می‌کنند (مانند “سیاهچال‌ها و اژدهاها” (Dungeons & Dragons)) – البته بسیاری از بازی‌های نوع دوّم، در دسته‌ی “بازی‌های نقش آفرینانه” (Role-Playing Games) قرار می‌گیرند – که در آن‌ها، “صفحه” تبدیل به یک وسیله‌ی جانبی می‌شود که بیش‌ترین نقشش، کمک به ایجاد تصویرِ ذهنی بازیکنان و بصری کردنِ “سناریو”ی بازی است.

بازی فکری فرار از آتش بازی فکری مراکش 

زمان لازم برای یادگیری و استاد شدن در بورد گِیم‌ها و بازی‌های فکری مختلف به شدّت متفاوت است. زمان یادگیری یک بازی لزوماً ارتباطی به تعداد یا میزان پیچیدگی قوانین آن ندارد؛ برخی از بازی‌هایی که استراتژی‌هایی بسیار عمیق دارند (مانند “شطرنج”، “Go” و “هایو” (Hive)) قوانینی ساده دارند.

تاریخچه:

بسیاری از تمدّن‌های باستانی، با مقوله‌ی بازی‌های فکری و بورد گِیم‌ها آشنا بوده اند. دست‌ساخته‌ها و مدارک بر جای‌مانده از تعدادی از مناطق تاریخی مهم، سرنخ‌هایی برای شناخت بورد گِیم‌های اوّلیه به ما می‌دهند:

نمونه‌ای از صفحه‌های بازی یافت شده در تمدّن “جیرفت”تصویری از بازی “سِنِت” (Senet)، یافت شده در مقبره‌های مصر باستان، با قدمتی بیش از 5000 سال

تصویری از بازی “مِهِن” (Mehen)، نمونه‌ای دیگر از بازی‌های فکری مصر باستان

تصویری از زنی در حال بازی “گو” (Go) یا “وِی‌چی” (Weiqi)، نمونه‌ای از بورد گِیم‌های اوّلیه در چین قدیم

دیگر نمونه‌های قابل اشاره در میان بازی‌های فکری دنیای باستان عبارت اند از:
– “پاتولی” (Patolli)، با اصالتی از آمریکای میانه (لاتین) و یادگاری از تمدّن باستانی “آزتِک”
– “بازی سلطنتی اور” (Royal Game of Ur)، یادگاری از بین‌النّهرین با قدمتی حدود 4600 سال
– “فهرست بازی‌های بودا”، قدیمی‌ترین فهرست شناخته شده‌ی بازی‌های فکری در جهان
– “پاچیسی” (Pachisi) و “چائوپار” (Chaupar)، بازی‌های باستانی هند

تصویری از بازی “تخته نرد” (Backgammon)، برجسته‌ترین بازی فکری منسوب به ایران باستان، با قدمتی بیش از 5000 سال

تصویری از بازی فکری “موریس 9 تایی” (Nine Men’s Morris)، منسوب به روم باستان، با قدمتی حدود 2000 سال

تصویری از بازی فکری “سولیتر” (Solitaire)، با قدمتی حدود 400 سال

*****
(منبع: en.wikipedia.org)
*****